Χουλιγκανισμός. Μια μάστιγα του ποδοσφαίρου ανά το παγκόσμιο. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι ο χουλιγκανισμός γεννήθηκε στην Αγγλία, στη χώρα που δημιούργησε το ποδόσφαιρο όπως το ξέρουμε σήμερα. Στην Αγγλία μπορεί να έχει κατασταλεί σε μεγάλο βαθμό (τουλάχιστον μέσα στα γήπεδα), όμως η έξαρση βίας «ζει και βασιλεύει» σε όλο τον υπόλοιπο ποδοσφαιρικό κόσμο.
Ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή σε αυτή την προσπάθεια να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στο σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο του χουλιγκανισμού. Χούλιγκανς ήταν το όνομα Ιρλανδών αγωνιστών. Σήμερα, ο όρος αυτός έχει συνδεθεί και έχει γίνει ταυτόσημο με φανατικούς οπαδούς που δε διστάζουν να αναπτύξουν παραβατική και βίαιη συμπεριφορά, υποτίθεται, υποστηρίζοντας την τιμή της ομάδας τους.
Ο χουλιγκανισμός γεννιέται… στην Αγγλία
O χουλιγκανισμός στην Αγγλία λέγεται ότι ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν άνθρωποι που χαρακτηρίζονταν σκληροπυρηνικοί οπαδοί προκαλούσαν αναταραχές. Την δεκαετία του 1960, ο χουλιγκανισμός έφτασε στο αποκορύφωμά του στο Νησί και ήταν επιτακτική ανάγκη να γίνει κάτι για να λυθεί το πρόβλημα.
Αυτό οδήγησε την τότε αγγλική κυβέρνηση να φτιάξει τον νόμο «1968 Public Order Act». Σύμφωνα με την νομοθεσία τα δικαστήρια μπορούσαν να απαγορεύσουν την είσοδο των ταραχοπιών ατόμων που συλαμβάνονταν στους αγωνιστικούς χώρους.
Αρχικά, η βρετανική αστυνομία επιχειρούσε συνεχή έρευνα σε φιλάθλους που έμοιαζαν με skinheads ή φορούσαν φθηνά εργατικά ρούχα. Έτσι δημιουργήθηκε η προκατάληψη. Βέβαια, οι χούλιγκανς έπαψαν πλέον να ντύνονται με αυτό τον τρόπο και άρχισαν να φορούν επώνυμα και ακριβά ρούχα για να είναι υπεράνω υποψίας. Μάλιστα, χαρακτηριστικό ήταν ότι τη δεκαετία του 1980, οι χούλιγκανς της Λίβερπουλ, που ακολουθούσαν την ομάδα τους στην Ευρώπη, έκλεβαν ακριβές μπουτίκ ρούχων.
Άγγλοι vs Γερμανοί και λοιποί ultras
Άγγλοι και Γερμανοί οπαδοί διατηρούσαν πάντως μια… μακροχρόνια αντιπαλότητα, η οποία κορυφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Αυτό είχε ως επακόλουθο να αποκτήσουν την χειρότερη φήμη μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990 ως οι πιο ακραίοι και βίοι οπαδοί στην Ευρώπη απ’ τα μεγάλα πρωταθλήματα. Χωρίς βέβαια να εξαιρούνται και οι φανατικοί οπαδοί στα Βαλκάνια (Σέρβοι, Έλληνες κτλ).
Σύμφωνα με έρευνες της αστυνομίας σε μια προσπάθεια να σκιαγραφίσει το προφίλ ενός χούλιγκαν, φαίνεται ότι κατέληξε σε μερικά χαρακτηριστικά. Οι περισσότεροι Αγγλοι χούλιγκανς βρίσκονταν στο τέλος της εφηβείας και στις αρχές της τρίτης δεκαετίας της ζωής τους. Ωστόσο, αυτοί διέφεραν από τους μεγαλύτερους ηλικιακά, οι οποίοι επίσης συνέχιζαν να παίρνουν μέρος στα επεισόδια, κυρίως ως καθοδηγητές αυτών. Ακόμη, κυρίως οι χούλιγκανς προέρχονταν από την εργατική τάξη και συχνά ήταν θιασώτες ακραίων ιδεολογιών.
Ο αναβρασμός λόγω Θάτσερ
Τον Μάη του 1979, εκλέγεται πρωθυπουργός της Βρετανίας η Μάργκαρετ Θάτσερ. Πρώτος στόχος της είναι η εξυγίανση της οικονομίας της χώρας μέσω της εφαρμογής ενός πολύ σκληρού προγράμματος που βύθισε τη χώρα στην ύφεση. Η εργατική τάξη πιέζεται έντονα από τα δυσβάστακτα οικονομικά μέτρα και η κατάσταση γίνεται εκρηκτική όταν η Θάτσερ αποφασίζει να τα βάλει με τα συνδικάτα. Η κοινωνία πλέον ήταν ένα «καζάνι που βράζει». Μπρίστολ, Μπέρμιγχαμ, Λίβερπουλ και Μάντσεστερ μετατρέπονται σε πεδία μάχης μεταξύ εξεγερμένων εργατών και της αστυνομίας που κρατά μια ιδιαίτερα σκληρή στάση.
Τα όσα γίνονται στην κοινωνία, μεταφέρονται με ευκολία και μέσα στα γήπεδα τα οποία μετατρέπονται σε αρένες. Έχουν μείνει στην ιστορία οι βίαιες συγκρούσεις μεταξύ οπαδών αλλά και μεταξύ οπαδών και αστυνομίας. Άρσεναλ εναντίον Γουέστ Χαμ το 1982 με ανελέητο ξύλο, Μίλγουολ εναντίον Λούτον Τάουν το 1985 με πολλούς τραυματίες, Μπέρμιγχαμ εναντίον Λιντς την ίδια χρονιά, όπου και εκεί χύθηκε αίμα. Το πρώτο «καμπανάκι», ωστόσο, χτυπάει στο Μπράντφορντ Σίτι εναντίον Λίνκολν Σίτι, για την τρίτη εθνική κατηγορία όπου μια μεγάλη φωτιά στο γήπεδο αφήνει πίσω της 56 νεκρούς.
Η τραγωδία στο Χέιζελ και ένα… σκοτεινό σχέδιο απ’ τη Θάτσερ
Σταθμό για την απαρχή της καταστολής και εξάλειψης βιας στα γήπεδα στην Αγγλία, διαδραμάτισε η τραγωδία του 1985 στο Χέιζελ των Βρυξελλών, στον περίφημο τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών της Λίβερπουλ με την Γιουβέντους.
Όλα άρχισαν μια ώρα πριν από την προγραμματισμένη έναρξη του αγώνα, όταν οι οπαδοί της αγγλικής ομάδας παραβίασαν ένα κιγκλίδωμα που τους χώριζε από τους φίλους της Γιουβέντους, οι οποίοι οπισθοχωρούν προς έναν τοίχο. Όσοι βρισκόταν κοντά στον τοίχο συνεθλίβησαν από την πίεση χιλιάδων κόσμου. Ο τοίχος τελικά κατέρρευσε, ενώ πολλά άτομα αναρριχήθηκαν από πάνω με ασφάλεια. Πολλοί άλλοι δυστυχώς, έχασαν τη ζωή τους ή τραυματίστηκαν σοβαρά γράφοντας μια από τις πιο μαύρες σελίδες στην ιστορία του ποδοσφαίρου με συνολικό απολογισμό τον χαμό 39 ανθρώπων και τον τραυματισμό πάνω από 600 ατόμων.
Τότε, αμέσως τα φώτα στράφηκαν στον αγγλικό ποδοσφαιρικό χουλιγκανισμό. Η πρωθυπουργός της Αγγλίας, Μάργκαρετ Θάτσερ, απαίτησε χωρίς δισταγμό και συμφώνησε οι αγγλικές ομάδες να αποκλειστούν από τα Κύπελλα Ευρώπης μέχρι το 1990 (με την Λίβερπουλ για έναν επιπλέον χρόνο). Εκπονεί λοιπόν ένα σχέδιο από το οποίο λίγα πράγματα αξιολογήθηκαν ως θετικά και εφαρμόστηκαν και στη συνέχεια (όπως για παράδειγμα η κάρτα φιλάθλου και το τέλος της ανωνυμίας του οπαδού). Ακόμα, με απόφασή της, διακόπηκαν τα κονδύλια για γυμναστές στα σχολεία και περιορίστηκαν οι ώρες της γυμναστικής στα σχολεία. Στόχος της ήταν να απαξιώσει πλήρως το άθλημα, ούτως ώστε να μην ασχολείται πλέον ο κόσμος μαζί του.
«Νικάμε τον χουλιγκανισμό και θα κάνουμε τα πάντα για να τον πατάξουμε», είχε πει χαρακτηριστικά η Μάργκαρετ Θάτσερ στη συνέντευξη Τύπου του 1986 σχετικά με το σχέδιο νόμου για το ποδόσφαιρο στη Βρετανία.
Αιτία για θέσπιση νόμου το… Χίλσμπορο
Τέσσερα χρόνια αργότερα (1989) στο Χίλσμπορο, στις 15 Απριλίου, όταν 96 φίλοι της Λίβερπουλ έχασαν την ζωή τους, μετά την αποτυχία της αστυνομίας να ελέγξει την μαζική προσέλευση οπαδών μέσα σε μια εξέδρα που οδήγησε στο να ποδοπατηθούν και να πεθάνουν από ασφυξία, ήταν ο επόμενος σταθμός για την καταπολέμιση της βίας στα γήπεδα με τη θέσπιση ενός αυστηρότερου νόμου.
Το ειρωνικό της υπόθεσης ήταν ότι το τραγικό συμβάν του Χίλσμπορο δεν σχετιζόταν καθόλου με τον χουλιγκανισμό, ωστόσο ήταν η αιτία που η κυβέρνηση πήρε μέτρα. Ο λόγος ήταν φυσικά διότι το πρώτο σχέδιο νόμου δεν διασφάλιζε ουσιαστικά την ασφάλεια των θεατών. Το Χίλσμπορο ήταν κάτι που δεν βόλεψε την κυβέρνηση που έπρεπε κάπως να αποποιηθεί τις ευθύνες. Οι εφημερίδες άρχισαν έτσι να τα ρίχνουν στους οπαδούς.
Η κυβέρνηση της Θάτσερ μετά την τραγωδία βγάζει και νέο νόμο, ο οποίος αποκαλύπτει και τη «γύμνια» του σχεδιασμού, το «Goalies against Hoolies» που στην πραγματικότητα ήταν μια σειρά δημόσιων παρεμβάσεων από τους τερματοφύλακες των ομάδων, καθώς αυτοί ήταν πιο «ειδικοί» να μιλήσουν για τον χουλιγκανισμό, αφού η θέση τους στο γήπεδο ήταν πιο… κοντά στις κερκίδες!
Έπειτα, η πρωθυπουργός της χώρας Μάργκαρετ Θάτσερ, προχώρησε στη δημιουργία μια νέας νομοθετικής ρύθμισης, γνωστής ως «Football Spectators Act», την οποία εισηγήθηκε ο Λόρδος Τέιλορ, ο πραγματικός αναμορφωτής της καταστολής της βίας στα γήπεδα.
Η λύση με το «Football Spectators Act» του Λόρδου Τέιλορ
Ουσιαστικά, επρόκειτο για ένα συνολικό σχέδιο δράσης, που περιείχε για πρώτη φορά την κοινή δράση κράτους, αστυνομίας, ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας και συλλόγων. Ο νόμος περιλάμβανε κλειστά κυκλώματα καμερών, ειδικό προσωπικό ασφαλείας (stewards), κατάργηση των χώρων για όρθιους θεατές, απαγόρευση στην πώληση αλκοόλ εντός γηπέδου και υποχρέωση των ομάδων για τη δημιουργία κάρτας φιλάθλου, της περίφημης «fan card». Οι σύλλογοι είχαν επίσης την υποχρέωση να ξέρουν ονομαστικά και με διεύθυνση, κάθε μέλος όλων των συνδέσμων των οπαδών τους!
Μάλιστα οι ποινές ήταν σοβαρές για όποιον είχε συλληφθεί για πρόκληση ή συμμετοχή σε επεισόδια, αφού ο νόμος του απαγόρευε την είσοδο στα γήπεδα για πάντα! Όχι μόνο δεν θα ξαναπατούσε το πόδι του ποτέ σε αγωνιστικό χώρο, αλλά ήταν και υποχρεωμένος να δίνει το «παρών» του σε αστυνομικό τμήμα, όποτε αγωνιζόταν η ομάδα του.
Η μάχη μεταφέρθηκε εκτός γηπέδων
Συγκεκριμένα, όλοι οι αρμόδιοι φορείς είχαν πάρει τον εν λόγω νόμο πολύ θερμά, συνεπώς με την άψογη συνεργασία τους στο «Football Spectators Act», η δικαιοσύνη ήταν αμείλικτη και οδηγούσε τους ταραξίες στην φυλακή. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι τόσο αποτελεσματικά λειτουργούσε η αστυνομία που μέχρι και μέσα από τα σπίτια των χούλιγκαν τους… μάζευαν!
Εντούτοις, τα αυστηρά μέτρα της κυβέρνησης για τα επεισόδια, ανάγκασαν ναι μεν τους χούλιγκανς να σταματήσουν τα επεισόδια εντός αγωνιστικού χώρου, ωστόσο, η Αγγλία μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Οι Άγγλοι χούλιγκανς χρησιμοποιώντας Internet chats και τα μηνύματα των κινητών τηλεφώνων τους, κανόνιζαν με αντιπάλους ραντεβουδάκια για… ξύλο!
Μπορεί λοιπόν η ποδοσφαιρική βία στα γήπεδα της Αγγλίας να μειώθηκε σημαντικά από την δημιουργία του «Football Spectators Act» και στις αρχές του 21ου αιώνα να εξαλείφθηκε, μεταφέρθηκε όμως αρχικά εκτός γηπέδων (αυτό κάπου κόπασε επίσης τον 21ο αιώνα), αλλά ξέφυγε εκτός της χώρας. Ήταν πλέον ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Τα παραδείγματα δυστυχώς είναι αμέτρητα…
